21 grudnia tego roku przypadają 150. urodziny Tadeusza Boya-Żeleńskiego. W jaki sposób najlepiej uczcić tę rocznicę? Okazją do jej celebracji było spotkanie z Moniką Śliwińską, autorką Księcia - biografii Boya - które odbyło się 3 grudnia 2024 roku w Filii nr 2 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Lublinie. Skorzystało z niej wielu miłośników literatury, o czym świadczy wypełniona publicznością sala, stanowiąca także dowód na ponadczasowość twórczości Boya oraz niesłabnące zainteresowanie rzeczywistością Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego. Epok, które pozostają w kręgu fascynacji i poszukiwań Moniki Śliwińskiej.
To czwarte spotkanie będące częścią cyklu Biografistki. Jego pomysłodawczyni, wicedyrektor MBP Lublin Renata Filipiak powitała zgromadzonych gości, przedstawiła także życiorys i dorobek literacki Moniki Śliwińskiej - pisarki i dziennikarki mieszkającej w Lublinie, zawodowo związanej z Ośrodkiem Brama Grodzka - Teatr NN.
Do tej pory w ramach Biografistek gościliśmy Małgorzatę Czyńską, Karolinę Dzimirę-Zarzycką i Olgę Wiechnik. Nieformalne motto cyklu brzmi: “Kobiety o kobietach” - tym razem jednak autorka opowiada o mężczyźnie. Jeden z powodów uczynienia wyjątku od reguły to fakt, że Monika Śliwińska jest niestrudzoną badaczką także kobiecych życiorysów. Zawdzięczamy jej odkrycie dla szerokiego grona czytelników sióstr Pareńskich (wśród nich także Zofii - żony Boya), którymi zainspirował się Stanisław Wyspiański podczas tworzenia “Wesela”, a których życie opisała w swoim debiucie Muzy Młodej Polski w 2014 roku. Krakowskiemu artyście poświęciła biografię: Wyspiański. Dopóki starczy życia (2017). Wkrótce powróciła do zgłębiania losów kobiet, które do tej pory znaliśmy niemal wyłącznie z kart dramatu Wyspiańskiego, czego efektem były Panny z "Wesela" - historia sióstr Mikołajczykówien. Wydana w 2020 roku biografia znalazła się w ścisłym finale Literackiej Nagrody NIKE i przypieczętowała pozycję Moniki Śliwińskiej na książkowym rynku jako rzetelnej, wnikliwej i utalentowanej biografistki.
Drugim powodem, dla którego Boy-Żeleński dołączył do kobiecego grona omawianych w Biografistkach postaci, m.in.: Tamary Łempickiej, Marii Dulębianki i pierwszych kobiet w polskim sejmie, jest jego niekwestionowany wkład w walce o prawa kobiet (zawarty przede wszystkim w zbiorze felietonów Piekło kobiet) - sprzeciwiał się karaniu ich za przerywanie ciąży, dążył do edukacji w kwestii świadomego macierzyństwa i równości w życiu codziennym. Podczas spotkania Monika Śliwińska przypomniała także o lekarskim zawodzie Żeleńskiego, którego medyczne doświadczenie pediatry i lekarza kolejowego, chociaż do dziś często jest przedmiotem anegdot i żartów, ukształtowało w nim empatię i uwrażliwiło go na problemy społeczne.
Razem z autorką publiczność prześledziła drogę od lekarza-Żeleńskiego do pisarza-Boya. Kluczowym impulsem do tak radykalnej zmiany kariery był Zielony Balonik - pierwszy polski kabaret literacki założony w Krakowie. To właśnie tam narodził się Boy-poeta i satyryk. Kolejne lata przyniosły odkrycia nowych talentów Boya: tłumacza (imponujący zbiór przekładów literatury francuskiej), felietonisty, krytyka teatralnego (zbiór Flirt z Melpomeną) i biografisty (wydana w 1938 roku Marysieńka Sobieska).
Monika Śliwińska w swoich biograficznych poszukiwaniach nie unika tematów trudnych i kontrowersyjnych. Jak podkreślała podczas spotkania, nie zależy jej na tworzeniu hagiografii, lecz na rzetelnym przedstawieniu postaci w pełnym, ludzkim wymiarze. Zgodnie z postulatem samego Tadeusza Boya-Żeleńskiego dotyczącym odbrązawiania życiorysów znanych twórców, Śliwińska kreśli rzetelny portret autora Słówek - ze wszystkimi jego wadami i słabościami charakteru, ale nie zapominając o licznych zaletach. Oprócz niewątpliwych zasług dla literatury i wpływu na sferę społeczną, autorka Księcia zwróciła uwagę na to, jak znakomicie (najprawdopodobniej) Boy odnalazłby się we współczesnej rzeczywistości jako wyprzedzający swoją epokę “wielki reklamista”, mistrz autopromocji. Jak żartobliwie stwierdziła, najprawdopodobniej miałby konta na wszystkich portalach społecznościowych i bez trudu docierałby do czytelników wykorzystując współczesne narzędzia marketingowe.
Życie Boya-Żeleńskiego w dużej mierze ukształtowały kobiety, stąd nie zabrakło wątku przyjaciółek, partnerek i towarzyszek życia, na czele z żoną Zofią Pareńską, z którą tworzył niekonwencjonalne, lecz zgodne i pełne wzajemnego szacunku, wsparcia i przyjaźni małżeństwo. Ważną rolę w życiu pisarza odegrała także wieloletnia partnerka w życiu i działalności społecznej (Poradnia Świadomego Macierzyństwa), Irena Krzywicka.
Wiele miejsca w książce autorka poświęca ostatniemu etapowi życia Boya - okresowi lwowskiemu zakończonemu tragiczną śmiercią. Tadeusz Żeleński zginął zamordowany przez Niemców wraz z grupą polskich profesorów w 1941 roku. Lata wojenne upłynęły dla niego pod znakiem obaw o przetrwanie swoje i bliskich, którzy pozostali w Polsce, a zarazem - zarzutów o kolaborację z Sowietami, które autorka Panien z "Wesela” konfrontuje z rzeczywistością, tym razem częściowo stając w obronie swojego bohatera.
Na razie pozostaje tajemnicą, czyją biografię Monika Śliwińska uwieczni w formie literackiej w najbliższych latach. Wiadomo jednak, że będzie to kobieta, co pozwala mieć nadzieję na kolejne - równie interesujące - spotkanie w ramach cyklu Biografistki.
Tekst i prowadzenie spotkania: Aleksandra Flis
Zdjęcia: Beata Wijatkowska
